Een oude gitaar verliest boventonen
Er zijn veel verhalen in omloop over het verouderen van gitaren. “Gitaren gaan maar één generatie mee”, of “Ik neem om de vijf jaar een nieuwe, dan begint ‘ie al minder te reageren?, of ‘De gitaar van die-en-die is helemaal op, klinkt als een hondehok’, enzovoorts. Tsja, daar zit ik dan met mijn gitaar van 180 jaar oud. Die zou het dus niet meer moeten doen. Maar ook hoorde ik een goede speler zeggen: “Ik speel het liefst op oude gitaren, die klinken het mooist”.
Laten we eerst vaststellen dat diverse delen van een gitaar door het gebruik verslijten. Net als bij een auto moeten de versleten, gebarsten, kromgetrokken, uitgelubberde of losgetrilde onderdelen worden vervangen, gelijmd of worden recht- c.q. vastgezet. Dat spreekt voor zich.
Gevoeliger ligt het bij historische instrumenten. Mensen laten zich daarbij intimideren door het begrip ‘originaliteit’. Maar wat is het nut van originele fretten die versleten zijn? Van kapotte mechanieken, van kromme originele toetsen? Ook hier dient een versleten origineel onderdeel vervangen te worden, en wel door een exact gekopieerd, nieuw, functioneel onderdeel. Dan is dat onderdeel niet meer origineel maar wel authentiek. Da’s een goede ruil.
Een museum kan zich misschien permitteren om een origineel, onbespeelbaar instrument te hebben, maar een speler niet (en zelfs bij musea zien we de trend om tot een ‘speelbare’ collectie te komen).
Even Sebastián Núñes bellen
Goed, stel, je hebt een oude gitaar die met gemak door de A.P.K komt. Geen achterstallig onderhoud, structureel in orde, en in authentieke staat. Hoe zit het dan met het geluid? Klinkt die gitaar dan weer hetzelfde als in de dagen van Sor? Ik zeg nee. Mijn stelling is:
Een oude gitaar verliest boventonen.
Dit is misschien niet het enige, maar wel het meest opvallende klank-verouderingseffect*. Hiervoor drie argumenten:
1) Oude Martin gitaren klinken ‘ronder’ dan nieuwe.
Bepaalde typen uit de 1930’er jaren worden dankzij de ononderbroken traditie binnen dit gerenommeerde Amerikaanse bedrijf nog steeds ongewijzigd gebouwd, maar de oude gitaren klinken altijd ronder, mellower, dan de nieuwe; de scherpe randjes zijn er vanaf (mede daarom zijn die gitaren nu zo gewild, en kostbaar).
2) ‘Oude meesterviolen klinken minder scherp dan nieuwe instrumenten’.
Aldus de Amsterdamse vioolbouwer en authoriteit Fred Lindeman, die hiermee het standpunt van de vioolgemeenschap weergeeft. Ook een mellowing effect, oftewel een afname van een deel van het boventoonspectrum.
3) Oude klavecimbels klinken minder scherp dan nieuwe, aldus een betrouwbare bron, een bekende speler.
Een verklaring kan ik niet bieden, maar het mellowing effect zou wel eens een algemeen verschijnsel kunnen zijn bij (houten?) muziekinstrumenten. Dit effect is door een luisteraar duidelijk waar te nemen, vooral als er ook een nieuw instrument bespeeld wordt. Dat was bijvoorbeeld het geval toen ik laatst met David van Ooijen een duet deed, hij op nieuw, ik op oud.
De vraag is nog: hoe erg is dit boventoonverlies? Is het fataal, gaat de gitaar inderdaad maar enige jaren of hooguit een generatie mee? Is een oud instrument per definitie een nono voor concerten? Nee, vind ik. Lang niet elke oude gitaar is een concertgitaar, maar er zijn goede instrumenten uit de Guitaromanie-periode die ook vandaag de dag als concertgitaar kunnen dienen.
In plaats van fataal te zijn, geeft het “boventoonverlies” die gitaren een gedistingeerd geluidje, dat niet uit een modern instrument te halen is, en dat door luisteraars vaak gunstig beoordeeld wordt.
Nou, daar ga je dan. Als je op zoek bent naar het geluid van Sor heb je dus eigenlijk niets aan een oude gitaar!
*kent u er meer, dan graag voor de draad ermee.